Pomoc osobom zależnym

Osoba zależna to taka, która pozostaje pod opieką lub wsparciem innego człowieka, ponieważ nie jest w stanie samodzielnie zaspokajać swoich potrzeb.

O możliwościach pomocy w opiece nad osobami zależnymi pisze dr Anna Wilk.

Zgodnie z ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy jest to osoba: wymagającą ze względu na stan zdrowia lub wiek stałej opieki, która jest połączona więzami rodzinnymi lub powinowactwem z osobą objętą usługami lub instrumentami rynku pracy lub pozostająca z nią we wspólnym gospodarstwie domowym.

Definicja ta wskazuje, że osoba zależna (dorosła lub małoletnia) wymaga stałej opieki z różnych powodów. Same osoby zależne najczęściej potrzebują wsparcia w prowadzeniu własnego gospodarstwa, dotrzymywaniu towarzystwa, pomocy finansowej, w załatwianiu spraw administracyjnych, pielęgnowaniu podczas choroby, lub w czynnościach higienicznych. Nie ulega wątpliwości, że opieka nad osobą zależną jest dużym obciążeniem dla każdego opiekuna. Rolę tę wykonują najczęściej dzieci, wnuki, współmałżonkowie.

Oznacza to, że opiekunowie bardzo często dzielą swój czas pomiędzy pracę zawodową, wychowywanie dzieci, zaspokajanie potrzeb rodziny i właśnie wspieranie chorego czy starzejącego się członka rodziny. Często sami opiekunowie mogą potrzebować pomocy, aby móc zadbać o swój dobrostan i jednocześnie dobrze opiekować się bliskimi. Powinni oni mieć wiadomość, że są miejsca, gdzie mogą zwrócić się po pomoc.

Wsparcie społeczne dla opiekunów osób zależnych w Polsce jest zróżnicowane i obejmuje różne formy pomocy – zarówno finansowej jak i organizacyjnej, społecznej czy zdrowotnej. Ma na celu odciążenie opiekunów, poprawę ich jakości życia oraz zapewnienie lepszej opieki nad osobami zależnymi. Pomoc finansowa określona jest m.in. w: Ustawie z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (j. t. Dz. U. z 2024 r., poz. 323); Ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j. t. Dz. U. z 2023 r., poz. 1251; ost. zm. Dz. U. z 2024 r., poz. 834).

Pozwala ona m.in na złożenie wniosku o pomoc w formie:

DODATKU PIELĘGNACYJNEGO,
który jest świadczeniem comiesięcznym, wypłacanym łącznie z emeryturą lub rentą osoby zależnej. Jest to forma pomocy ze strony państwa w przynajmniej częściowym pokryciu kosztów, które wynikają z niezdolności bądź ograniczonej niezdolności do samodzielnego funkcjonowania beneficjenta świadczenia. O dodatek pielęgnacyjny mogą ubiegać się osoby uprawnione do emerytury lub renty własnej, które przez lekarza orzecznika z ZUS-u zostały uznane za całkowicie niezdolne do pracy i samodzielnej egzystencji. Osobom, które ukończyły 75 lat, jest on przyznawany z urzędu, co oznacza, że nie muszą składać z tego tytułu żadnych dodatkowych dokumentów ani udowadniać całkowitej niezdolności do samodzielnej egzystencji. Podmiotem rozpatrującym wnioski jest ZUS.

ZASIŁKU PIELĘGNACYJNEGO,
które jest świadczeniem wypłacanym przez gminy na podstawie ustawy o świadczeniach rodzinnych. Celem
tego świadczenia jest częściowe pokrycie wydatków wynikających z konieczności zapewnienia opieki i pomocy innej osoby w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Świadczenie to przysługuje kilku grupom uprawnionych.
Po pierwsze są to niepełnosprawne dzieci. Po drugie – osoby niepełnosprawne w wieku powyżej 16. roku życia z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności (lub z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, jeżeli niepełnosprawność powstała w wieku do ukończenia 21 roku życia). Po trzecie, zasiłek pielęgnacyjny przysługuje osobie, która ukończyła 75 lat. Regulacje prawne wykluczają możliwość pobierania zarówno zasiłku pielęgnacyjnego, jak i dodatku pielęgnacyjnego w tym samym czasie. Jeśli osoba jest uprawniona do obu świadczeń, wypłacane jest tylko jedno – wyższe.

ŚWIADCZENIA PIELĘGNACYJNEGO,
które może otrzymać każdy, kto sprawuje opiekę nad osobami z niepełnosprawnościami w wieku do ukończenia 18. roku życia. Osoba wymagająca opieki powinna legitymować się ważnym orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji (takie orzeczenie zawiera informację w punktach 7 i 8 o treści: „wymaga”) albo orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje następującym opiekunom:
matce albo ojcu, innym osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny
i opiekuńczy (Dz. U. z 2020 r. poz. 1359 oraz z 2022 r. poz. 2140) ciąży obowiązek alimentacyjny, a także małżonkom, opiekunowi faktycznemu dziecka, rodzinie zastępczej, osobie prowadzącej rodzinny dom dziecka, dyrektorowi placówki opiekuńczo-wychowawczej, dyrektorowi regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej albo dyrektorowi interwencyjnego ośrodka preadopcyjnego.

Jest możliwość łączenia aktywności zawodowej, bez żadnych ograniczeń z pobieraniem świadczenia pielęgnacyjnego. Podmiotem rozpatrującym wnioski są placówki pomocy społecznej. Odrębną formą pomocy jest wsparcie społeczne, zdrowotne w tym psychologiczne czy prawne. Instytucje miejskie, NFZ, organizacje pozarządowe oferują różnorodne wsparcie w opiece nad osobą niesamodzielną – udzielane są porady specjalistów, szkolenia dla opiekunów, prowadzone są grupy wsparcia, webinaria oraz proponowana jest tzw. opieka odciążeniowa. Podstawową jednostką świadczącą pomoc materialną jak i rzeczową oraz usługi są Ośrodki Pomocy Społecznej. To one w oparciu o ustawę o pomocy społecznej z 12 marca 2004 r. (Dz.U. 2024, poz. 1283) świadczą pomoc w formie m.in. świadczenia pieniężnego: jak zasiłek stały, zasiłek okresowy, zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy. Ośrodki Pomocy Społecznej oferują też świadczenia niepieniężne np. składki na ubezpieczenie zdrowotne, składki na ubezpieczenie społeczne, sprawienie pogrzebu. Oferują też poradnictwo specjalistyczne (w szczególności prawne, psychologiczne i rodzinne), interwencje kryzysowe (działania podejmowane na rzecz osób i rodzin, w tym dotkniętych przemocą, mające na celu zapobieganie pogłębianiu się występujących dysfunkcji), usługi opiekuńcze (w miejscu zamieszkania, w ośrodkach wsparcia oraz rodzinnych domach pomocy), specjalistyczne usługi opiekuńcze (w miejscu zamieszkania oraz w ośrodkach wsparcia), mieszkania chronione, mieszkania treningowe dla osób z zaburzeniami psychicznymi, mieszkania wspierane i treningowe dla osób w podeszłym wieku, pobyt i usługi w domu pomocy społecznej, pobyt i usługi w rodzinnym domu pomocy, usługi świadczone w środowiskowym domu samopomocy, usługi świadczone w ośrodku wsparcia dla osób starszych, wypożyczalnię sprzętu rehabilitacyjnego. W Krakowie ośrodkiem takim jest Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Krakowie.
Więcej informacji: https://mops.krakow.pl/

Ponadto gmina miejska Kraków realizuje cyklicznie projekt „Opieka wytchnieniowa”, który jest kierowany do członków rodzin lub opiekunów, którzy potrzebują wsparcia w postaci doraźnej, czasowej przerwy w sprawowaniu bezpośredniej opieki nad osobami ze znacznym stopniem niepełnosprawności lub orzeczeniami równoważnymi. Gmina Miejska Kraków realizuje Program w formie 14 – dniowych, całodobowych turnusów w Miejskim Centrum Opieki dla Osób Starszych Przewlekle Niepełnosprawnych oraz Niesamodzielnych w Krakowie przy ul. Wielickiej 267, które posiada możliwości kadrowe, lokalowe oraz doświadczenie w profesjonalnej opiece nad osobami z różnego typu niepełnosprawnościami. W Krakowie pomoc świadczą zarówno jednostki samorządu terytorialnego jak i tzw. trzeci sektor. Jednym z takich miejsc jest Wspornik – Punkt Wsparcia Opiekunów. Projekt Wspornik skierowany jest do mieszkających w Krakowie rodzin i opiekunów faktycznych opiekujących się długoterminowo osobą niesamodzielną. Udzielane jest wsparcie m.in fizjoterapeuty, psychologa, lekarza, prawnika, pracownika socjalnego, pielęgniarki. Udzielane są świadczenia w formie opieki wytchnieniowej w miejscu zamieszkania osoby niesamodzielnej, a także szkolenia.
Więcej informacji: https://wspornik.org/

Z kolei KOLPING Polska w ramach projektu „Nie jesteś sam – poradnictwo okołohospicyjne”, oferuje porady prawne, wsparcie psychologiczne, konsultacje zdrowotne, doradztwo zawodowe, wsparcie rodzinne dla opiekunów osób zależnych.
Więcej informacji: https://hospicjum.kolping.pl/strefa-opiekuna/

Tekst pochodzi z broszury „Nie jesteś sam – gdzie po pomoc w opiece nad osobą zależną”, która można pobrać TUTAJ.